برای شناخت بیش فعالی:
اظهارات والدین:
والدين اظهار می دارند که او هيچ گاه در يک جا بند نمی شود و بسيار پرجنب و جوش و پر تحرک است و آرام و قرار ندارد. قادر به پيگيری دستورات نيست, در کارهای خواهر و برادرش دخالت و برای آنها مزاحمت ايجاد می کند به اعمال خطرناک مانند بازی با کبريت و پريدن از بالای کابينت دست می زند و بارها اين اعمال را تکرار می کند. در هنگام انجام تکاليف مدرسه اش مرتباٌ بلند می شود و از خستگی می نالد به طوری که انجام تکاليفش چند ساعت طول مي كشد. والدين از حرف گوش نکردن او ناراضی هستند و می گويند به صحبتهای ما توجه نمی کند.
اظهارات معلم یامربی/:
گزارش معلم مدرسه حاکی از آن است که او سر کلاس پسر بازی گوش و بی دقتی است. در هنگامی که بايد به صحبتهای معلم توجه کند با همکلاسی اش حرف می زند و وقتی که ساکت است به نظر می رسد حواسش در کلاس نيست. در موقع پرسشهای شفاهی سر کلاس سريعاٌ دستش را بالا می برد ولی پس از يکی دو جواب قادر به ادامه پاسخ به سوالات نيست. وسائل مدرسه اش را اغلب گم می کند و گهگاه فراموش می کند که دفترها و كتاب هايش را به مدرسه بياورد. غالباٌ به بهانه های مختلف درخواست خروج از کلاس را دارد و مرتباٌ سرجايش می لولد. با توجه به تاريخچه ای که توسط والدين و معلم اشکان ارائه شد و ارزيابی روانشناس اين کودک مبتلا به اختلال بيش فعالی / کمبود توجه و تمرکز می باشد.
ااختلال بيش فعالی / کمبود توجه و تمرکز در کودکان و نوجوانان چيست؟
اين اختلال دارای سه علامت عمده است که شامل پر فعاليتی ( پر تحرکی), کمبود توجه و تمرکز, بروز اعمال تکانه ای ( اعمال ناگهانی و غير قابل پيش بينی) است. اين اختلال سه نوع دارد. در نوع اول کودک فقط در نگهداری توجه و تمرکز مشکل دارد. در نوع دوم تنها پرتحرکی و بيش فعالی ديده می شود و نوع سوم ترکيبی است که کودک هم پر تحرک بوده و هم مشکل توجه و تمرکز دارد. اين اختلال در پنج درصد کودکان دبستانی ديده می شود. در پسرها سه تا پنج برابر شايعتر از دختران است و بيشتر در پسران اول خانواده به چشم مي خورد. معمولاٌ اختلال از سه سالگی به بعد تشخيص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شير خوارگی اغلب پر تحرک بوده و دستها و پاهای خود را زياد حرکت می دهند، کم خواب و کم غذا هستند، زياد گريه می کنند و عکس العمل نشان می دهند. از نظر سبب شناسی عامل اصلی ناشناخته است اما عوامل متعدد ژنتيک, رشدی, صدمات مغزی, عصبی- شيميايی, عصبی- فيزيولژيک و اجتماعی- روانشناختی را موثر می دانند. قبلاٌ نقش رژيمهای غذائی حاوی مواد رنگی خوراکی, مواد نگهدارنده که به مواد غذائی اضافه می شوند و شکر را موثر می دانستند که در حال حاضر از نظر علمی ثابت نشده است. اما به طور تجربی ديده می شود کودکانی که از اين نوع مواد غذائی زياد استفاده می کنند پر تحرک تر هستند. در مورد عوامل ژنتيک ذکر اين مورد لازم است که در صورت ابتلاء يکی از فرزندان خانواده به اين اختلال شانس بروز آن در خواهران و برادران کودک دو برابر می شود.
اختلال بيش فعالی / کمبود توجه و تمرکز چه علائمی دارد؟
تعدادی از علائم مربوط به بيش فعالی از اين قرار است كه كودك:
غالباٌ با دستهايش بازی می کند و در جايش می لولد.
معمولاٌ کلاس را ترک می کند.
غالباٌ می دود يا می پرد.
غالباٌ بازی يا فعاليتهايش پر سرو صدا است.
به نظر می رسد هميشه در حال حرکت است.
معمولاٌ زياد صحبت می کند.
علائم مربوط به اختلال توجه و تمرکز نيز شامل موارد زير هستند:
کودک از توجه به جزئيات ناتوان است.
در نگهداری توجه هنگام فعاليت و بازی مشکل دارد.
هنگام صحبت مستقيم با او, به نظر می رسد که گوش نمی کند.
اغلب قادر به پيگيری دستورات و يا اتمام کارها نيست.
معمولاٌ از فعاليتهايی که نياز به کوشش ذهنی دارد, اجتناب می کند. (مانند پرهيز از انجام تکاليف مدرسه)
اغلب وسائل خود را گم می کند. (وسائل مدرسه, اسباب بازی)
کودک فراموشکار است.
از عوامل ديگری چون دخالت در صحبتها يا کار ديگران, پراندن جواب قبل از اتمام سوال در کلاس, بی صبری برای منتظر نوبت ماندن (مثلاٌ در بازی) می توان نام برد.
به هر حال کودکی که تعداد زيادی از اين علائم را داراست حتماٌ بايد از نظر وجود اين اختلال توسط روانپزشک کودک و يا متخصص اطفال بررسی شود. اين کودکان با ورود به مدرسه بيشتر مسئله دار می گردند چون برای نشستن سر کلاس مشکل دارند. بسته به شدت اختلال معمولاٌ يک يا دو زنگ اول را تحمل می کنند و بيشتر در ساعات نزديک ظهر, بيقراری و پرتحرکی نشان می دهند. به عناوين مختلف سر جايشان می لولند يا با همکلاسيهای خود صحبت می کنند و يا درخواست مکرر برای بيرون رفتن از سر کلاس را دارند. معلمين معمولاٌ اين کودکان را بازيگوش ناميده و معتقدند که نظم کلاس را به هم می زنند. اين کودکان تحمل يک ساعت يا يک ساعت و نيم سرکلاس نشستن را به طور مداوم ندارند و بايد پس از تشخيص بيماري به آنها اجازه داده شود که هر پانزده الی سی دقيقه يک بار به مدت چند دقيقه از کلاس خارج شوند. از مشکلات ديگر اين کودکان در مدارس, عدم توجه و تمرکز است. به نظر می رسد کودک به صحبتهای معلمش گوش نمی کند و حواس پرتی و بی دقتی نشان مي دهد. اما يک آموزگار با تجربه و با شناخت و درک کافی از اين اختلال, می تواند با قراردادن دانش آموز بيش فعال در ميزهای اول کلاس و نيز با طرف مخاطب قرار دادن گهگاه او در هنگام پرداختن به دروس به اين دانش آموزان کمک شايانی بنمايد. حتی در موارد شديد اين اختلال گاه ضروری است که برخی امتحانات مانند ديکته از آنها به صورت انفرادی به عمل آيد و يا قبل از دادن برگه امتحانی معلم از دانش آموز بخواهد يک دور ديگر جوابهايش را مرور كند.
اين کودکان معمولاٌ به علت شلوغی و بر هم زدن نظم درس, زياد از کلاس اخراج می شوند و معمولاٌ نمره انضباط خوبی ندارند. اغلب اوقات توسط اوليای مدارس سرزنش و تحقير می شوند. در خانه نيز وضع آنها بهتر نيست. به علت پر تحرکی, دست زدن به اعمال خطرناک و تجربه مکرر اعمال خطر آفرين مانند رها کردن دست والدين در وسط خيابان, پريدن از مکانهای بلند, بازی با کبريت و آتش افروزی و ... معمولاٌ توسط والدين تنبيه می شوند. والدين با اين کودکان بد رفتاری می کنند. گاه آنها را کتک زده و يا به شدت تحقير و سرزنش می کنند. معمولاٌ چون کارها و فعاليتها را نيمه تمام رها می کنند بيشتر در معرض مقايسه با خواهران و برادران خود, از طرف والدين قرار می گيرند. تجربيات مربوط به شکستهای پياپی در فعاليت ها, تنبيهات بدنی, سرزنش و تحقير همگی موجب کاهش حس اعتماد به نفس و احترام به خود در اين کودکان می شود اين عوامل زمينه ساز بروز افسردگی در تعدادی از اين کودکان و نوجوانان می گردد.
از مسائل ديگر همراه، اختلالات يادگيری است که شامل موارد اشکال در روخوانی, ناتوانی در يادگيری، اختلال رياضيات، نوشتن است. اختلالات يادگيری در درصدی از کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال بيش فعالی / کمبود توجه و تمرکز مشاهده می شود. از نظر تشخيص بايد علائم ذکر شده حداقل در دو محيط مانند منزل و مدرسه وجود داشته باشند و ارائه گزارش معلم از وضعيت کودک در سر کلاس نيز ضروری است. حائز اهميت است که بايد کودکان شلوغ را که در خانه, والدين عملاٌ کنترل خوبی بر آنها ندارند و در حقيقت سيستم خانواده فاقد انضباط کافی برای کنترل فرزندان است، از کودکان پر تحرک تشخيص داد. زيرا هنگامی که اوليای مدرسه مشکلی با کودک ندارند و مسائل کودک فقط مربوط به خانه است احتمال می رود که کودک دچار اختلال رفتاری ناشی از عدم کنترل کافی و موثر والدين باشد.
سير اين اختلال به چه صورت است؟
معمولاٌ اين کودکان با افزايش سن بهتر می شوند. البته بهبودی قبل از دوازده سالگی کمتر است ولی بين دوازده تا بيست سالگی اکثريت موارد مبتلا به اين اختلال بهبود می يابند. در پانزده تا بيست درصد موارد علائم تا بزرگسالی باقی می مانند. افراد مبتلا به اين اختلال در بزرگسالی علائم مربوط به پرتحرکی را ندارند بلکه بيشتر دچار بيقراریاند, تکانشي عمل می کنند و اختلال توجه و تمرکز نشان می دهند.
درمان اين اختلال چيست؟
ابتدا با معرفی به یک روانشناس یا مشاور ورزیده موارد مورد سنجش وتایید قرار گیرد وسپس با کمک یک روانپزشک ودرمان دارویی به رفتار درمانی پرداخته شود.
با توجه به علائم اختلال و عوارض زياد ناشی از آن مانند انواع بد رفتاری و بی توجهی به کودک که در نهايت منجر به کاهش حس احترام به خود و اعتماد به نفس وی می شود ضروری است که اينگونه کودکان و نوجوانان تحت درمان قرار گيرند. بهترين درمان اين اختلال, استفاده از داروهای محرک است. يکی از بهترين انواع اين داروها به نام ريتالين در ايران نيز وجود دارد و مورد استفاده قرار می گيرد. حدود 75% کودکان به اين دارو جواب مثبت می دهند. معمولاٌ اولين علامتی که از بين می رود پر تحرکی کودک و آخرين علامت کمبود توجه و تمرکز است. در ابتدا دارو به مدت دو هفته امتحان می شود و در صورت بروز پاسخ مثبت که از طريق دريافت گزارش از طريق خود کودک, والدين و معلمين تائيد می شود دارو به مدت طولانی تجويز می گردد. با توجه به اينکه نيمه عمر دارو کوتاه است، دو يا سه نوبت در روز تجويز می شود. مصرف اين دارو بدليل کاهش علائم پر تحرکی و افزايش توجه و تمرکز موجب افزايش اعتماد به نفس در کودک و نوجوانان می شود. با توجه به عوارض اين داروها تعطيلات دارويی به صورت عدم مصرف آن در روزهای تعطيل ( جمعه ها), تعطيلات رسمی, ايام عيد و گاه تابستان مورد استفاده قرار مي گيرد. عوارض شايع داروهای محرک از جمله ريتالين شامل بی اشتهايی, درد معده, سردرد و بيخوابی است که در تعداد کمی از کودکان و نوجوانان ديده می شود.
از روشهای ديگر درمانی می توان از رفتار درمانی, آموزش و مشاوره با والدين و گروه درمانی برای کودکان و نوجوانان مبتلا نام برد.
به هر حال اختلال بيش فعالی / کمبود توجه و تمرکز, اختلالی است که در صورت تشخيص زودرس و درمان به موقع می توان از بسياری از عوارض احتمالی و آتي آن جلوگيری نمود.
تبادل
لینک هوشمند
